To Στόουνχεντζ είναι νεολιθικό μεγαλιθικό μνημείο του οποίου η διαμόρφωση συνεχίστηκε ως την Εποχή του Χαλκού, κοντά στο Έιμσμπερι (Amesbury) της
Αγγλίας στην κομητεία του Γουΐλτσιρ (Wiltshire), περίπου 13 χλμ. βορειοδυτικά του Σώλσμπερι (Salisbury). Πρόκειται για έναν κύκλο μεγαλίθων, που κατασκευάστηκε σύμφωνα με τις πλέον αποδεκτές αρχαιολογικές εκτιμήσεις ανάμεσα στο 2500 π.χ. και το 2000 π.Χ. Το αρχαιότερο κυκλικό ανάχωμα και η περιφερειακή τάφρος, που ανήκουν σε πρωιμότερη φάση του μνημείου, χρονολογήθηκαν προσφάτως περί το 3100 π.Χ.
Το όνομα Στόουνχεντζ (Stonehenge) προέρχεται από τις
αρχαίες αγγλικές λέξεις Stanhen gist, που σημαίνουν "κρεμαστοί λίθοι" και έδωσαν το όνομά τους σε μια ολόκληρη κατηγορία μνημείων γνωστών ως henge(s), δηλαδή κυκλικές ή οβάλ σχήματος περιοχές με διακριτά χαρακτηριστικά τους το κυκλικό ανάχωμα και την τάφρο που το περιβάλλει.
αρχαίες αγγλικές λέξεις Stanhen gist, που σημαίνουν "κρεμαστοί λίθοι" και έδωσαν το όνομά τους σε μια ολόκληρη κατηγορία μνημείων γνωστών ως henge(s), δηλαδή κυκλικές ή οβάλ σχήματος περιοχές με διακριτά χαρακτηριστικά τους το κυκλικό ανάχωμα και την τάφρο που το περιβάλλει.
Οι αρχαιολόγοι καθορίζουν τα henge(s) ως εκχωματώσεις που συνίστανται από ένα κυκλικό έγκλεισμα, περιβεβλημένο με κρηπιδωμένη κυκλική τάφρο. Όπως συμβαίνει συχνά με την αρχαιολογική ορολογία, η λέξη είναι δάνεια από τους παλιούς αρχαιοδίφες. Όμως, ο όρος henge δεν είναι και ο καταλληλότερος για την περιγραφή του Στόουνχεντζ, στην περίπτωση του οποίου το κρηπίδωμα βρίσκεται εσωτερικά της τάφρου. Παρόλο που το Στόουνχεντζ ως μνημείο είναι σύγχρονο άλλων τυπικότερων.
Το σύνολό του δεν είναι δυνατόν να καταχωρηθεί σε κάποια κατηγορία. Μορφολογικά έχει μακρινή μόνον συγγένεια με τους υπόλοιπους λίθινους κύκλους των Βρετανικών νήσων, όπως ο κύκλος του Μπρόντγκαρ (Ring of Brodgar), για παράδειγμα, ενώ τα περίφημα τρίλιθά του το καθιστούν μοναδικό. Μέχρι σήμερα οι μελετητές και οι αρχαιολόγοι δεν γνωρίζουν ποιοι ήταν αυτοί που έχτισαν το μεγαλιθικό αυτό μνημείο. Οι μαρτυρίες που έχουμε είναι αμφισβητούμενες.
Το σύμπλεγμα του Στόουνχεντζ ολοκληρώθηκε σε αρκετές φάσεις κατασκευής που εκτείνονται σε χρονικό βάθος 2.000 χρόνων αν και υπάρχουν ευρήματα που μαρτυρούν δραστηριότητα πριν και μετά από αυτή τη χρονική περίοδο. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει μεσολιθικές πασσαλότρυπες, κάτω από το σύγχρονο χώρο στάθμευσης, που χρονολογούνται περίπου από το 8000 π.Χ., αν και επιβεβαιώνεται ότι συνδέονται με το μεταγενέστερο μνημείο. Τα ταφικά ευρήματα ενός αποκεφαλισμένου Σάξωνα στην ίδια περιοχή χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα.
H χρονολόγηση και η κατανόηση των διαφορετικών φάσεων του Στόουνχεντζ δεν είναι απλή υπόθεση. Είναι μια μάλλον περίπλοκη διαδικασία που στηρίζεται στα ελλιπή αρχεία των πρώτων ανασκαφών, σε πολύ λίγες ακριβείς επιστημονικά χρονολογήσεις και τη διατάραξη της φυσικής κιμωλίας του εδάφους από ανακατατάξεις της ύστερης παγετώδους και φυσικές διαταράξεις της πανίδας. Οι γενικότερα αποδεκτές φάσεις ολοκλήρωσης του μνημείου ακολουθούν λεπτομερειακά παρακάτω.
H χρονολόγηση και η κατανόηση των διαφορετικών φάσεων του Στόουνχεντζ δεν είναι απλή υπόθεση. Είναι μια μάλλον περίπλοκη διαδικασία που στηρίζεται στα ελλιπή αρχεία των πρώτων ανασκαφών, σε πολύ λίγες ακριβείς επιστημονικά χρονολογήσεις και τη διατάραξη της φυσικής κιμωλίας του εδάφους από ανακατατάξεις της ύστερης παγετώδους και φυσικές διαταράξεις της πανίδας. Οι γενικότερα αποδεκτές φάσεις ολοκλήρωσης του μνημείου ακολουθούν λεπτομερειακά παρακάτω.
Τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται στο κείμενο είναι αριθμημένα στην εικόνα που δείχνει τις αλλαγές του αρχαιολογικού τοπίου. Στο σχέδιο παραβλέπονται τα τρίλιθα για λόγους σαφήνειας. Τρύπες που δεν περιέχουν ή δεν περιείχαν ποτέ λίθους φαίνονται ως ανοικτοί κύκλοι, ενώ οι λίθοι που υφίστανται έως σήμερα παρατίθενται με διαφορετικό χρώμα.
MyPhotoPics